Μελέτη. Πώς να μάθουμε το παιδί να μελετά μόνο του

Ένα από τα πιο πολύτιμα δώρα που μπορούν να προσφέρουν οι γονείς στο παιδί τους είναι η μόρφωσή του. Πέρα από το ρόλο που διαδραματίζει το σχολείοστον τομέα αυτό, οι γονείς, για να συμβάλουν στην όσο το δυνατό καλύτερη μόρφωσή του, εμπλέκονται ενεργά στη διδακτική διαδικασία μέσω της κατ΄ οίκον εργασίας, η οποία θεωρείται, υπό προϋποθέσεις, πολύ σημαντική. Η εμπλοκή τους αυτή, όμως, τους δημιουργεί πολλά ερωτήματα, όπως τα πιο κάτω και ζητούν απαντήσεις:

Γιατί είναι σημαντική η κατ΄ οίκον εργασία;

Είναι γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ οικογένειας και σχολείου:

• Δίνει την ευκαιρία στους γονείς και άλλους ενήλικες να γνωρίζουν τι μαθαίνει το παιδί τους στο σχολείο,
• Τους δίνει την ευκαιρία να μιλούν με το παιδί τους για το τι γίνεται στο σχολείο,
• Δίνει στους δασκάλους μια ευκαιρία να ακούσουν από τους γονείς για το μαθησιακό επίπεδο των παιδιών τους.

Ποιος είναι ο σκοπός της μελέτης στο σπίτι;

Βοηθά τα παιδιά :

• Να εδραιώσουν γνώσεις και δεξιότητες που έχουν ήδη κατακτήσει μέσα στην τάξη. Η εξάσκηση και η επανάληψη είναι απαραίτητες προκειμένου να υπάρξει μάθηση.
• Να μάθουν να χρησιμοποιούν πηγές (π.χ. εγκυκλοπαίδεια)
• Να αναπτύξουν εξατομικευμένες στρατηγικές μελέτης
• Να αναπτύξουν δεξιότητες αυτό-οργάνωσης και διαχείρισης του χρόνου.  Οι δεξιότητες αυτές δε χρησιμεύουν μόνο στο σχολείο, αλλά και σε όλες τις πλευρές της ζωής.
• Να ανακαλύψουν βαθύτερα τον εαυτό τους. Μαθαίνουν τα δυνατά και αδύνατα σημεία τους, παλεύουν με τις δυσκολίες τους και αντλούν ικανοποίηση από τα επιτεύγματά τους.
• Με την αυτόνομη μελέτη τα παιδιά να αποκτήσουν ανεξαρτησία, αυτοπειθαρχία και αίσθημα ευθύνης.  Αυτό είναι ίσως το σημαντικότερο όφελος της μελέτης, ισάξιο των γνώσεων που αποκομίζει κανείς μέσα από αυτήν.
• Να δίνουν νόημα στον ελεύθερο χρόνο, αφιερώνοντάς στην ατομική μελέτη ή σε κάποιο χόμπι τους. Μία ζωή όλο παιχνίδι και διασκέδαση θα ήταν βαρετή!
• Να δημιουργούν γέφυρα ανάμεσα στο σχολείο και το σπίτι. Αποτελεί μία αφορμή για την καλλιέργεια δεσμών επικοινωνίας ανάμεσα στο γονέα και το δάσκαλο, που αποτελούν τους βασικούς υποστηρικτές του παιδιού στη μαθησιακή του πορεία.

Ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα οι ψηλές προσδοκίες των γονιών και των εκπαιδευτικών για τα θετικά αποτελέσματα της κατ΄ οίκον εργασίας;

Οι έρευνες δείχνουν ότι η επίδραση της κατ΄ οίκον εργασίας στην επίδοση του παιδιού στο Δημοτικό σχολείο είναι ελάχιστη, στο Γυμνάσιο έχει κάποια θετικά αποτελέσματα, ενώ φάνηκε ξεκάθαρα ότι στο Λύκειο έχει θετικά αποτελέσματα.

Άρα, όσον αφορά το Δημοτικό Σχολείο, και σε μεγάλο βαθμό το Γυμνάσιο, δεν τίθεται θέμα ακαδημαϊκής βελτίωσης του μαθητή, αφού η βελτίωσή του είναι αμελητέα.

Υπάρχουν όμως έρευνες που έχουν αποδείξει ότι το ενδιαφέρον των γονιών για τη σχολική εργασία έχει θετική σχέση με τη σχολική επίδοση και η κατ΄ οίκον εργασία μπορεί να καλλιεργήσει αυτό το ενδιαφέρον

Πρέπει λοιπόν να καταργηθεί η κατ΄ οίκον εργασία;

Όχι, δεν πρέπει να καταργηθεί η κατ΄ οίκον εργασία, αφού μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στη βελτίωση άλλων δεξιοτήτων του μαθητή, που μπορεί να είναι χρήσιμες καθ΄ όλη τη διάρκεια της ζωής του, όπως είναι:

• η ανάληψη ευθυνών από το ίδιο το παιδί,
• η σταδιακή ανεξαρτητοποίησή του,
• η ανάπτυξη δεξιοτήτων μελέτης, σχεδιασμού και οργάνωσης της διαδικασίας μελέτης, και
• η σωστή διαχείριση του χρόνου του.

Γιατί αποφασίζουν οι γονείς να εμπλέκονται στην κατ΄ οίκον εργασία του παιδιού τους;

Οι έρευνες δείχνουν ότι οι γονείς διαλέγουν να εμπλέκονται στην κατ΄ οίκον εργασία του παιδιού τους για πολλούς λόγους:

• Γιατί πιστεύουν ότι πρέπει να εμπλέκονται,
• Πιστεύουν ότι η εμπλοκή τους αυτή θα έχει θετικό αποτέλεσμα στη μάθηση του παιδιού τους.
• Αντιλαμβάνονται ότι η εμπλοκή τους ζητείται, αναμένεται και εκτιμάται θετικά από τους δασκάλους.

Ποιοι κίνδυνοι ελλοχεύουν από την ανάμιξη των γονιών στη μελέτη του παιδιού τους;

• Σύγχυση του παιδιού αν οι διδακτικές τεχνικές που ακολουθούν διαφέρουν από εκείνες που ακολουθούνται στην τάξη.
• Ο γονιός αναμιγνύεται υπερβολικά στη μελέτη του παιδιού του με αποτέλεσμα να φτάνει στο σημείο να ολοκληρώνει εκείνος εργασίες που το παιδί θα ήταν ικανό να ολοκληρώσει μόνο του.
• Το παιδί αναπτύσσει εξάρτηση και χάνει το αίσθημα αυτεπάρκειας και πρωτοβουλίας.
• Πολλές φορές ο γονιός δεν έχει τις παιδαγωγικές γνώσεις, τη ψυχραιμία και την υπομονή που διαθέτει ένας δάσκαλος. Έτσι το διάβασμα μετατρέπεται σε πεδίο αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων με αποτέλεσμα η κατ΄ οίκον εργασία να διαταράσσει σε μεγάλο βαθμό τις ενδοοικογενειακές σχέσεις, δημιουργώντας εντάσεις και αρνητικές στάσεις απέναντι στο διάβασμα και το σχολείο.
• Η παραμονή του γονιού στο πλάι του παιδιού καθ’ όλη τη διάρκεια της μελέτης απαλλάσσει το παιδί από την ευθύνη της δουλειάς του.
• Καθυστερεί την ωρίμανσή του, απειλεί την αυτοπεποίθηση,  την αυτοεκτίμηση.
• Καθυστερεί την επίδοσή του στη σχολική τάξη (αφού το παιδί που μελετά μόνο με την υποστήριξη του γονέα, δυσκολεύεται να ανταπεξέλθει και να ολοκληρώσει μόνο του τις σχολικές εργασίες).
• Αυξάνει συχνά το χρόνο διαβάσματος (καθώς μεσολαβούν συζητήσεις, «διαπραγματεύσεις»,τουαλέτες, φαγητό και άλλες  χρονοβόρες διαδικασίες που επινοούν συνήθως τα παιδιά για να αποφύγουν ακόμη λίγο το διάβασμα).

Πόσο χρόνο πρέπει να διαρκεί η μελέτη στο σπίτι;

• Ο χρόνος της κατ΄ οίκον εργασίας εξαρτάται από την  τάξη που φοιτά ο μαθητής και από το μαθησιακό του επίπεδο.
• Ανάλογα με την τάξη του παιδιού (από 15-20 λεπτά στη Β' τάξη, σε 60-120 λεπτά στη Στ' τάξη). Να έχετε κατά νουν ότι τόσος είναι και ο χρόνος που μπορούν να μείνουν συγκεντρωμένα στην εργασία τους τα παιδιά.
• Εάν αφιερώνει το παιδί περισσότερο χρόνο ή λιγότερο, το συζητούμε με τον εκπαιδευτικό της τάξης.

Από ποια ηλικία μπορεί ένα παιδί να διαβάζει μόνο του;

• Το παιδί μπορεί να διαβάζει μόνο του από την Α΄ τάξη του δημοτικού σχολείου. Είναι αυτονόητο ότι χρειάζεται την πλήρη στήριξη των γονιών του στα πρώτα στάδια της ένταξής του στη σχολική ζωή, οι οποίοι θα το υποστηρίξουν και θα το καθοδηγήσουν.
• Η υποστήριξη αυτή όμως πρέπει να είναι προσανατολισμένη στη σταδιακή αυτονόμηση της μελέτης. Το παιδί πρέπει να μάθει να οργανώνει το χρόνο του και να ολοκληρώνει τις εργασίες που μπορεί να καταφέρει χωρίς βοήθεια. Ο γονιός οφείλει να είναι κοντά, προκειμένου να ελέγξει  το τελικό αποτέλεσμα της προσπάθειας, να  βοηθήσει στη διόρθωση των λαθών και να   το καθοδηγήσει για την αποφυγή τους στο μέλλον.
• Όλα τα παιδιά μπορούν να μάθουν να ολοκληρώνουν μόνα τους, αν όχι όλες, κάποιες από τις εργασίες τους. Ευνόητο είναι ότι τα παιδιά με δυσκολίες στο λόγο και τη μάθηση χρειάζονται επιπλέον υποστήριξη. Σε ένα πρώτο επίπεδο, την υποστήριξη αυτή μπορεί να την προσφέρει ο γονιός, με την καθοδήγηση του δασκάλου της σχολικής τάξης.

Σε ποιο χώρο πρέπει να μελετά το παιδί;

• Βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας έχει ένα άνετο, ήσυχο, καλά φωτισμένο μέρος για να κάνει την κατ΄ οίκον εργασία του, ελεύθερο από διασπαστικά στοιχεία (τηλεόραση αναμμένη ή τόπους με άλλα ερεθίσματα που του αποσπούν την προσοχή, όπως κόσμο που μπαινοβγαίνει). Ο χώρος αυτός μπορεί να είναι το δικό του δωμάτιο, ή αν αυτό δεν είναι εφικτό, να υπάρχει δικό του γραφείο σε άλλο μέρος του σπιτιού. Δηλαδή, ένα σταθερό σημείο που δε θα αλλάζει κάθε μέρα. Ακόμη και το τραπέζι της κουζίνας μπορεί να χρησιμοποιείται.
• Βεβαιωθείτε ότι ο χώρος αυτός είναι εφοδιασμένος με τα κατάλληλα εργαλεία μελέτης (λεξικό, μολύβια, ρήγα, σβηστήρι).

Πότε να ξεκινά διάβασμα το παιδί;

Το παιδί σας πρέπει να αποκτήσει τη συνήθεια να κάνει την κατ΄ οίκον εργασία την ίδια περίπου ώρα κάθε μέρα.

• Η ώρα έναρξης του διαβάσματος μπορεί να διαφέρει ανάλογα με το κάθε παιδί.
• Μερικά παιδιά χρειάζονται ένα διάλειμμα μετά το μεσημεριανό φαγητό.
• Άλλα ζητούν να ξεκινούν αμέσως μετά το φαγητό, αφού ακόμη έχουν νωπή στο μυαλό τους την εργασία του σχολείου.
• Γενικά, όσο νωρίτερα ξεκινά η κατ΄ οίκον εργασία, τόσο το καλύτερο, γιατί όσο πιο κουρασμένο είναι το παιδί, τόσο πιο αναποτελεσματικό γίνεται την ώρα της κατ΄ οίκον εργασίας.

Και αν δεν έχουν κατ΄ οίκον εργασία;

• Κατ΄ οίκον εργασία δεν είναι μόνο η γραπτή εργασία, αλλά είναι και η ανάγνωση, η επανάληψη, η ενασχόληση με κάποιο χόμπι όπως είναι η ζωγραφική, η ανάγνωση ενός μυθιστορήματος, κλπ.
• Ο γονιός ανοίγει τη βαλίτσα του παιδιού του, βλέπει τα τετράδιά του, μιλά μαζί του για το πώς ήταν η μέρα του, για ποια πράγματα μίλησαν στην τάξη, το βάζει να του διαβάσει κάτι από αυτά που έκαμε.

Πώς θα βοηθήσουμε το παιδί να διαχειρίζεται σωστά το χρόνο του;

Είναι πολύ σημαντικό να μάθουν τα παιδιά από μικρή ηλικία να διαχειρίζονται το χρόνο τους σωστά και να εκτελούν τις υποχρεώσεις τους. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί αν βοηθήσουμε το παιδί:

• Να ξεκινά νωρίς την εργασία του και να μην την αφήνει για λίγο πριν το κρεβάτι.
• Να αναπτύξει ένα καθημερινό πρόγραμμα κατ' οίκον εργασίας, όπως και άλλων δραστηριοτήτων.
• Να υπολογίζει πόση ώρα θα χρειαστεί για να ολοκληρώσει το κάθε μάθημα και να προγραμματίζει αναλόγως. Έτσι θα βοηθηθεί στο να μάθει να κατανέμει σωστά το χρόνο που έχει στη διάθεσή του.
• Να καταρτίζει το ημερήσιο πρόγραμμά του (φαγητό, ξεκούραση, μελέτη, παιχνίδι, βόλτα, κλπ).
• Να καταρτίζει ένα εβδομαδιαίο πρόγραμμα δραστηριοτήτων (χορός, πιάνο, ζωγραφική , κολύμπι, κλπ)
• Αν συμπεριλάβει στο πρόγραμμα ευχάριστες δραστηριότητες, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως επιβράβευση.

Ποιες δεξιότητες μελέτης μπορούν ο γονείς να καλλιεργήσουν στα παιδιά τους;

• Δώστε έμφαση στην οργάνωση και βοηθήστε το παιδί στον τομέα αυτό, ειδικά στις πρώτες τάξεις.
• Ενθαρρύνετε το παιδί να καθορίσει μία σταθερή ρουτίνα, χρόνο και τόπο μελέτης, τον οποίο θα τηρεί. Όταν υπάρχει ένα σαφές και σταθερό πρόγραμμα, η αναβλητικότητα μειώνεται.
• Μείνετε δίπλα στο παιδί στην αρχή της μελέτης του και καταστρώστε μαζί ένα πρόγραμμα εργασίας.
• Φτιάξτε μαζί μία λίστα με τα μαθήματα. Καθοδηγήστε το παιδί να ξεκινά από τα πιο απαιτητικά, ενόσω έχει ξεκούραστο μυαλό.
• Καθοδηγείστε το παιδί να εντοπίζει το σημαντικό από κάθε παράγραφο που διαβάζει και να κρατά σημειώσεις.
• Βοηθήστε το παιδί να φτιάχνει οπτικά βοηθήματα (σχεδιαγράμματα ή χάρτες) του υλικού που έχει να μελετήσει, να υπογραμμίζει ή να σημειώνει στο περιθώριο, για καλύτερη κατανόηση.
• Ενθαρρύνετε το παιδί να οργανώνει τη σκέψη του πριν γράψει μία έκθεση ή εργασία, και να φτιάχνει πάντα ένα πρόχειρο.
• Μάθετε το παιδί να ελέγχει πάντα αυτό που γράφει αφού το ολοκληρώσει, με κριτήριο την επιτυχία ή αποτυχία στο στόχο της εργασίας, το βαθμό αναγνωσιμότητάς της (γραφικός χαρακτήρας, τάξη), τα ορθογραφικά λάθη, τον τονισμό, τα σημεία στίξης, τη σύνταξη.
• Προσπαθήστε να συσχετίζετε τη μελέτη με την καθημερινή ζωή και τα βιώματα του παιδιού σας. Η μάθηση που συνδέεται με όσα μας αφορούν και περνά μέσα από το βίωμα είναι η πιο ισχυρή. Για παράδειγμα, έννοιες που αφορούν τα κλάσματα ή τις μονάδες μέτρησης μπορούν να διδαχθούν στην πράξη κατά την προετοιμασία ενός φαγητού στην κουζίνα.

Γενικά, τι πρέπει να προσέχουν οι γονείς σχετικά με την κατ΄ οίκον εργασία;

• Εξηγήστε στα παιδιά πως η καθημερινή μελέτη είναι μια από τις υποχρεώσεις της ηλικίας τους, αλλά υποσχεθείτε τους ότι θα είστε δίπλα τους εφόσον σας χρειαστούν.
• Δεν κάνετε εσείς τις εργασίες για το παιδί σας.
• Αποφεύγετε τις υπερβολικές διορθώσεις γιατί μειώνουν τα κίνητρα και την αυτοεκτίμηση. Επιπλέον, ο δάσκαλος πρέπει να έχει μια ρεαλιστική εικόνα των ικανοτήτων του.
• Αποφεύγετε τα αντιπαραγωγικά σχόλια και την απαξίωση του παιδιού με προσβλητικές εκφράσεις.
• Οποιοδήποτε πρόβλημα και εάν συναντά το παιδί στην τάξη του, οι γονείς δεν είναι ορθό να προβαίνουν σε αρνητικά σχόλια ενώπιόν του για τον/την δάσκαλο/λα του. Αυτό δεν είναι εποικοδομητικό, γκρεμίζει την εμπιστοσύνη που έχει το παιδί για τον/την δάσκαλο/λα με αρνητικές συνέπειες στην πρόοδό του. Είναι πιο σοφό να επισκεφτεί ο γονιός τον εκπαιδευτικό και να διευκρινίσουν την κατάσταση.
• Να έχετε θετική στάση για την κατ΄ οίκον εργασία. Αν η στάση που τηρείτε είναι θετική, αυτή θα είναι και η στάση που θα αποκτήσει το παιδί σας.
• Όταν το παιδί σας ζητά βοήθεια, προσφέρετε του καθοδήγηση, όχι απαντήσεις. Δίνοντας εσείς τις απαντήσεις δε σημαίνει ότι το παιδί σας αποκτά αυτές τις γνώσεις. Υπερβολική βοήθεια διδάσκει το παιδί πως όταν θα τα βρει σκούρα, κάποιος άλλος θα κάνει τη δουλεία γι΄ αυτό.
• Όταν σας ζητά ο δάσκαλος να έχετε ρόλο στην κατ΄ οίκον εργασία, κάντε το. Συνεργαστείτε με το δάσκαλο. Δείχνει ότι το σπίτι και το σχολείο είναι μια «ομάδα».
• Να μιλάτε με το δάσκαλο του παιδιού σας. Εκμεταλλευτείτε την ώρα του ωρολογίου προγράμματος για να επισκέπτεστε το δάσκαλο και να είστε ενήμεροι για την πρόοδό του, την παρουσία του στην τάξη και το επίπεδο των εργασιών του.
• Μάθετε το παιδί σας να ξεχωρίζει τι είναι δύσκολη κατ΄ οίκον εργασία και τι εύκολη. Καθοδηγείστε το να κάνει πρώτα τη δύσκολη εργασία, ενόσω έχει ξεκούραστο μυαλό. Η εύκολη εργασία φαίνεται να προχωρά πιο γρήγορα όταν ξεκινά η κούραση.
• Παρακολουθείτε το παιδί σας για σημάδια αποτυχίας ή ματαίωσης. Αφήστε το παιδί να κάμει ένα διάλειμμα αν δυσκολεύεται να μείνει συγκεντρωμένο στην εργασία του.
• Επιβραβεύετε την πρόοδο στην τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων, την έγκαιρη συμπλήρωση της εργασίας και τη σκληρή δουλειά, για να ενισχύετε και να εμπεδώνετε τη σωστή στάση ζωής. Πρέπει να δείχνετε στα παιδιά σας πόσο πολύ εκτιμάτε την προσπάθεια που κάνουν και να παρέχετε θετικά μηνύματα όταν τελειώνουν την εργασία τους.

Αντρέας Κανάρης, Εκπαιδευτικός